swayampaki aani madatnis yanchi kame shasan nirnya

swayampaki aani madatnis yanchi kame shasan nirnya 11 september 2022

स्वयंपाकी व मदतनीस यांची कामे व त्यांच्या कामाची वेळ; शालेय पोषण आहार योजना | प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना (शासन निर्णय 19/09/2022)

शासन निर्णय 19/09/2022 चा सारांश:

मंत्रालयाने 19 सप्टेंबर 2022 रोजी एक शासन निर्णय जारी केला आहे, ज्यात शालेय पोषण आहार योजना आणि प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना अंतर्गत स्वयंपाकी व मदतनीस यांची कामे, त्यांच्या कामाच्या वेळेचे ठरवलेले निकष, तसेच त्यांचा कार्यक्षेत्रातील योगदान याविषयीचे नियम स्पष्ट करण्यात आले आहेत.

यापूर्वी, शालेय पोषण आहार योजनेंतर्गत स्वयंपाकी आणि मदतनीस यांचे काम आणि त्यांची कामाची वेळ योग्य रीतीने स्पष्ट झाली नव्हती. शासन निर्णयानुसार, या बाबींबाबत काही महत्त्वाचे बदल करण्यात आले आहेत, ज्यामुळे या योजनेतील कार्यपद्धतीत सुधारणा केली जाईल.

स्वयंपाकी व मदतनीस यांची कामे:

स्वयंपाकी (Cook):

स्वयंपाकी हे शालेय पोषण आहार योजना अंतर्गत मुख्यत: आहार तयार करण्यासाठी जबाबदार असतात. त्यांची कामे खालीलप्रमाणे आहेत:

• आहाराची तयारी: स्वयंपाकी विद्यार्थ्यांसाठी पोषणयुक्त आणि स्वादिष्ट आहार तयार करणे. यामध्ये भाजीपाला, डाळ, चटणी, भात, चपाती इत्यादींचा समावेश असू शकतो.
• आहाराचे वितरण: एकदा आहार तयार झाल्यावर, तो विद्यार्थ्यांना प्रमाणित प्रमाणात वितरण करणे. प्रत्येक विद्यार्थ्याला योग्य आहार मिळावा याची काळजी घेणे.
• स्वच्छता आणि सॅनिटेशन: स्वयंपाकींचे काम फक्त आहार तयार करणेच नाही, तर स्वयंपाकघर आणि आहार तयार करण्यासाठी वापरलेली भांडी आणि उपकरणे स्वच्छ ठेवणे देखील आहे. हे सुनिश्चित करणे की स्वयंपाकघरात कोणतीही अशुद्धता किंवा रोगजनकांची वाढ होणार नाही.
• पोषणतत्त्वांची पूर्तता: स्वयंपाकी पोषण आहाराच्या मानकांचे पालन करून आहार तयार करतात. यामध्ये खाद्यपदार्थांच्या योग्य प्रमाणांचा समावेश केला जातो, जे विद्यार्थ्यांना आवश्यक असलेले पोषणतत्त्व पुरवतात.

मदतनीस (Helper):

मदतनीस हे स्वयंपाकींच्या सहाय्यक म्हणून कार्य करतात. त्यांची कामे खालीलप्रमाणे असतात:

• आहार तयार करण्यास मदत: मदतनीस स्वयंपाक्यांना भाजी चिरणे, भांडी धुणे, आणि इतर तयारीचे कार्य करण्यास मदत करतात.
• आहार वितरण: मदतनीस विद्यार्थ्यांना आहार वितरित करण्याचे कार्य पार पडतात. ते सुनिश्चित करतात की प्रत्येक विद्यार्थ्याला योग्य आणि प्रमाणित आहार मिळेल.
• स्वच्छतेची जबाबदारी: स्वयंपाकघर, जेवणाचे ताट, आणि इतर उपयोगी उपकरणे स्वच्छ ठेवण्याचे कार्य मदतनीस करतात.
• साहित्याची तपासणी आणि व्यवस्थापन: मदतनीस शालेय आहारासाठी लागणारे साहित्य तपासून आणि त्याचे व्यवस्थापन करून स्वयंपाक्यांना मदत करतात.

कामाची वेळ:

शासन निर्णय 19/09/2022 नुसार स्वयंपाकी आणि मदतनीस यांची कामाची वेळ आणि कार्यस्थळी उपस्थिती खालीलप्रमाणे ठरवण्यात आली आहे:

• सकाळी शिफ्ट: स्वयंपाकी आणि मदतनीस हे सकाळी शाळेच्या वेळेस आधीच उपस्थित राहून भोजन तयार करण्यास प्रारंभ करतात. शालेय पोषण आहार योजना अंतर्गत सकाळी 8:00 वाजता शाळेतील स्वयंपाकघर सुरू होणे अपेक्षित आहे. यानंतर, एक तासात नाश्ता किंवा मध्याह्न भोजन तयार करणे आवश्यक आहे.
• दुपारची शिफ्ट: काही शाळांमध्ये दोन वेळा आहार दिला जातो, म्हणजे सकाळी आणि दुपारी. जर दुपारचा आहार दिला जात असेल, तर स्वयंपाकी आणि मदतनीस यांना दुपारी १;०० वाजेपर्यंत दुपारचा आहार तयार करणे आवश्यक आहे.
• ब्रेक्स व विश्रांती: स्वयंपाकी व मदतनीस यांना आहार तयार करण्याच्या दरम्यान छोट्या विश्रांतीची परवानगी दिली जाते. परंतु, शाळेतील वेळापत्रकानुसार हे विश्रांतीचे वेळ ठरवले जातात.
• कामाचे तास: शासन निर्णयानुसार, स्वयंपाकी आणि मदतनीस यांचे कामाचे तास प्रत्येक शाळेच्या कामकाजी वेळेवर आधारित असतात. साधारणतः स्वयंपाकीचे काम ४ते ५ तास असते.

शालेय पोषण आहार योजना:

शालेय पोषण आहार योजना (मिड-डे मील योजना) ही एक महत्त्वाची सरकारी योजना आहे, ज्याचा उद्देश विद्यार्थ्यांना पोषणपूर्ण आणि संतुलित आहार पुरवणे आहे. या योजनेत शालेय विद्यार्थ्यांना योग्य पोषण उपलब्ध करून देणे हे मुख्य उद्दिष्ट आहे.

• उद्दिष्ट: कुपोषणाची समस्या सोडविणे आणि विद्यार्थ्यांमध्ये पोषणाची कमतरता भरून काढणे. तसेच, शाळेतील विद्यार्थ्यांना शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या सक्षम बनवणे.
• आहाराचे स्वरूप: आहार साधारणतः डाळ, भाजी, भात, चपाती, शाकाहारी पदार्थ आणि फळांचा समावेश असतो. हे आहार शालेय पोषणाच्या मानकांना अनुसरून तयार केले जातात, जे विद्यार्थ्यांना आवश्यक असलेले पोषणतत्त्व पुरवतात.
• गुणवत्ता नियंत्रण: शासनाने प्रत्येक शाळेतील पोषण आहाराची गुणवत्ता तपासण्यासाठी संबंधित अधिकाऱ्यांना देखरेख करण्याची जबाबदारी दिली आहे.

प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना:

प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना कुपोषणावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी सुरू करण्यात आलेली एक महत्त्वाची योजना आहे. या योजनेचा उद्देश कुपोषणाचा उच्च दर कमी करणे आणि पोषण पातळी सुधारण्यासाठी अनेक उपाययोजना करणे आहे.

• उद्दिष्ट: कुपोषणाचा मुकाबला करणे, विशेषतः मुलं, गर्भवती महिला, आणि स्तनपान करणाऱ्या मातांसाठी पोषणात्मक पदार्थ पुरवणे.
• अधिकारिता व भागीदारी: यामध्ये केंद्र आणि राज्य सरकारांबरोबर स्थानिक स्वराज्य संस्थांचा सहभाग असतो. तसेच, शाळांमध्ये पोषण कार्यक्रम राबवण्यासाठी गावातील किंवा शहरी समुदायांचा सहभाग महत्त्वाचा आहे.
• जागरूकता व प्रचार: पोषणाच्या महत्त्वाबद्दल जनजागृती करणे आणि लोकांना पोषणपूर्ण आहार निवडण्यास प्रोत्साहित करणे यावर भर दिला जातो.

निष्कर्ष:

शासन निर्णय 19/09/2022 च्या आधारे, शालेय पोषण आहार योजना आणि प्रधानमंत्री पोषण शक्ती निर्माण योजना अंतर्गत स्वयंपाकी व मदतनीस यांची कामे आणि कामाची वेळ अधिक स्पष्टपणे ठरवली गेली आहे. या योजनांचा उद्देश विद्यार्थ्यांना पोषणयुक्त आहार देणे आणि कुपोषणाशी लढा देणे आहे. यामुळे शालेय पोषण आहार योजनांचा प्रभावी अंमलबजावणी होईल आणि कुपोषणाच्या समस्येवर नियंत्रण मिळवता येईल.